یکی از گروه­ های سازمان­ یافته در اردوهای جهادی که بصورت تخصصی، جهت شناسایی، تعیین و تحقق پروژه­ های عمرانی منطقه هدف، تشکیل می­ شود گروه عمرانی است. گرچه فعالیت­ های عمرانی هدف اصلی حرکت­ های جهادی نمی­ باشد ولی جزء لاینفک این حرکت­ ها بوده و از اصلی­ ترین ابزارهای فرهنگی-تربیتی برای فضای داخلی اردو و همچنین منطقه هدف می­ باشد.

به صورت ویژه می­ توان اهداف ذیل را برای فعالیت ­های عمرانی برشمرد:

·        پرورش و تربیت نیروهای کارآمد با تفکر و فرهنگ جهادی

·        دست­یابی به روحیه جهادی با انجام فعالیت های سخت عمرانی، بدون چشم­ داشت مادی

·        خدمت رسانی به محرومان و مرتفع گردیدن نیازهای عمرانی و سخت افزاری منطقه هدف، در حد توان گروه جهادی

·        مسئولیت پذیری در میدان عمل

·        کاربردی و اجرایی شدن رشته های تحصیلی جهادگران عمرانی و همراه شدن علم و عمل

·        شرکت در فعالیت گروهی به صورت عملی

·        الگو شدن جهادگران، به عنوان سفیران کار و تلاش و خدمت، برای جوانان و نوجوانان منطقه هدف 

یکی از حساس ­ترین و مهم­ترین مولفه­ ها در اردوهای جهادی، شناسایی نیازهای اساسی مردم چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنوی می ­باشد، که در صورت کوچک­ترین خطا و اشتباهی در خصوص انتخاب پروژه­ ها، ممکن است کلیه ­ی فعالیت ­های اردوهای جهادی زیر سوال برود. (به عنوان نمونه می ­توان به مواردی اشاره داشت که فعالیت عمرانی با بسنده کردن به نظرات اهالی و یا مسئولین و به نفع فرد و گروه خاص بنا شود و یا برای شخص نیازمند ساخته نشود.)

·         شناسایی مراکز خرید مصالح و دوری و نزدیکی آن به محل پروژه

·         شناسایی ابزارآلات سنگین عمرانی منطقه در صورت نیاز و محل تامین آن

·         مصاحبه با دهیار، شورای روستاها، بزرگان و بومیان شناس منطقه، جهت دستیابی به انتخاب پروژه عمرانی مورد نیاز، از نگاه اهالی منطقه هدف 

·         بازدید میدانی در کنار مشورت با مسئولین و مطلعین منطقه و بسنده نکردن به این مشورت­ها

·         شناسایی میزان همکاری و تعاون اهالی منطقه برای همراهی و کمک در کار عمرانی (از طریق پرسش درخصوص مشارکت و همکاری اهالی در مناسبت­ ها و برنامه ­های جمعی روستا، میزان اتحاد شورای روستا، مشارکت اهالی در مشاغل روستا، وجود بسیج، هیئت، تعاونی و ...)

·         شناسایی و بازدید از پروژه های در حال ساخت یا ناتمام منطقة هدف

·         شناسایی موقعیت جغرافیایی پروژه( آب و هوا ، نوع خاک ، شیب و...)

·         شناسایی و انتخاب پروژه هایی که حتی مورد غفلت مسئولین منطقه قرار گرفته است.

·         و... .

 با توجه به این­که معمولا با حضور در یک منطقه گزینه­ هایی که برای فعالیت­ های عمرانی مطرح می شود تعداد قابل توجهی می باشد، بنابراین نیاز است که این پروژه­ ها اولویت بندی شده و پروژه­ای برای اجرا انتخاب گردد که نسبت به مابقی از اهمیت بالاتری برخوردار باشد. در زیر به برخی از آن ها اشاره شده است:

·    پروژه ­هایی که عام المنفعه بوده و منفعت آن محدود به یک فرد خاص نمی شود، چرا که هم راحت­ تر می ­توان مشارکت تمامی اهالی را به همراه داشت و هم اینکه از این طریق اعتماد اهالی را نیز می توان بهتر جلب نمود(بخصوص در سال های اول حضور در یک منطقه) و از طرف دیگر وقتی پروژه عام المنفعه باشد اعتماد و همراهی خیرین نیز برای تامین مالی پروژه آسان تر می ­گردد.

·     پروژه ­های نیمه تمام موجود که از سال­ های پیش باقی­مانده و یا حتی پروژه های نیمه تمامی که قسمتی از آن را خود اهالی انجام داده اند نیز می­ تواند در اولویت کارها قرار گیرد، که معمولا این پروژه ها از نظر مالی و زمانی هزینه ی کمتری می برد.

·        پروژه های عمرانی ای که خود بستر ساز یک اشتغال در منطقه شود ( مانند ایجاد کارگاه، سوله و ...) از اولویت ویژه ای برخوردارند؛ چرا که زمینه ساز خودکفایی اهالی را فراهم کرده و می توان با ایجاد اشتغال برای جوانان مانع مهاجرت آنها به شهرها شد.

·        پروژه هایی که در بازه اردو به سرانجام برسد و بازه زمانی مورد نیازشان حتی المقدور طولانی مدت نباشد نیز برای فعالیت ­های جهادی می­ بایست دارای اولویت باشد، بویژه برای گروه هایی که امکان سرکشی و پیگیری برای به سرانجام رساندن پروژه را ندارند.

·      پروژه های تکمیل و بازسازی نیز برای گروه­هایی که از توانایی مالی و عملیاتی بالایی برخوردار نمی باشند، نسبت به پروژه های احداث در اولویت هستند.

·        توجه به توان گروه و ایجاد تناسب بین نیروی کار و حجم پروژه

·        توجه به نیاز اهالی

·        برآورد منابع انسانی، مالی و پشتیبانی های مورد نیاز

·        فعالیت­ های سنگینی مثل پی کنی و ... که نیاز به صرف زمان و انرژی زیاد دارد را می ­توان به عهده نگرفت و یا در صورت لزوم، می توان با هماهنگی های لازم، قبل از حضور جهادگران در منطقه این مقدمات را توسط اهالی انجام داد و گروه مجبور به اجرایی کردن این موارد نشود.

·        یکی از مواردی که در انتخاب پروژه های عمرانی توجه به آن ضروری می­ باشد دور نبودن پروژه انتخابی از محل اسکان می­ باشد؛ چرا که این دوری، می تواند هزینه بالای رفت و آمدو مصرف بیشتر زمان و انرژی را باخود به همراه داشته باشد. همچنین با توجه به این که در برخی مناطق امکان دارد مسیر رفت و آمد صعب العبور بوده و یا حتی جاده کشی نداشته باشد، لذا توجه به مسیر رفت و آمد و نحوه دسترسی به پروژه از محل اسکان بایستی مدنظر قرار گرفته شود.

·        ارتباط با مسئولین منطقه (فرماندار،بخشدار،مسئول کمیته امداد،جهاد کشاورزی و...) و دریافت پیشنهادات احتمالی ایشان برای تعریف پروژه

·        انتخاب پروژه هایی که قابلیت مشارکت دادن اهالی را داشته باشد.

·        توجه به زمان مورد نیاز هر پروژه

·        عدم موازی کاری با مسئولین محلی در انتخاب و انجام پروژه ها

·        بررسی موقعیت پروژه از حیث مسائل(قومی و قبیله ای، فردی) برای جلوگیری از ایجاد تنش و دودستگی در بین اهالی

·        سنجش توان پشتیبانی و امکانات بالقوه منطقه هدف و همچنین توان فنی و تخصصی اهالی برای کمک گرفتن جهت پروژه های عمرانی ومشخص کردن مواردی که امکان فراهم آوردنشان در آن منطقه وجود ندارد.

·        وضعیت منطقه هدف در زمان برگزاری اردو

o         وضعیت آب و هوای منطقه در زمان اجرای پروژه.

o         بررسی وضعیت کاری مردم در زمان اجرای پروژه (کشاورزی، شالیکاری، درو مزارع، برداشت محصول و...)

برای هر پروژه عمرانی یکسری منابع مالی موردنیاز می­ باشد که بایستی مدنظر قرار گیرد. تأمین این منابع به قدری مهم می­ باشد که گاهی بر میزان افراد شرکت کننده در حرکت جهادی، محل برگزاری و انتخاب نوع فعالیت تاثیر می ­گذارد. از آن­جایی که بخش عظیمی از این مخارج نیز صرف فعالیت و پروژه عمرانی می­ شود نیاز است که به روش ­ها و نحوه تامین این منابع اهتمام ویژه داشت.

·      تعامل با قرب کوثر (ارگان ویژه محرومیت زدایی قرارگاه خاتم الانبیا) و اخذ حمایت های مالی

·    تأمین مالی از طریق خیرین (ارائه گزارشی از فعالیت های صورت گرفته، و همچنین مشخص کردن نیازها و نحوه ی همکاری با خیرین و ارگان های مرتبط)

·    تأمین مالی از طریق دانشگاه، برای گروه های جهادی دانشجویی ( زدن غرفه، فروش محصولات و صنایع دستی روستایی، ارائه گزارش به مسئولین دانشگاه و... )

·    تأمین مالی از طریق تبلیغ در مساجد، راه پیمایی ها، نماز جمعه ها و.... و همچنین زدن غرفه و صندوق کمک به مناطق محروم در این مکان ها

·        و... .

بسته به نوع پروژه­ های عمرانی که در منطقه هدف صورت می­ پذیرد، یک ­سری آموزش­ های تخصصی مورد نیاز است که یا می ­بایست از فرد متخصص در آن زمینه استفاده نمود و یا با توجه به محدودیت هایی که در مناطق به صورت ویژه وجود دارد، با کمک آموزش­ های لازم نیاز است که این خلا را پر نمود. همچنین درکنار این آموزش­ های ویژه، یک­ سری آموزش ­های عمومی درخصوص فعالیت ­­های عمرانی به تیم عمرانی بایستی داده شود.

§ برگزاری جلسات آموزشی توجیهی با همکاری سازمان فنی و حرفه ای استان برای آموزش های فنی

§ استفاده از افراد مجرب در موضوع عمرانی جهت توجیه آموزش های اولیه به جهادگران.

§ تقسیم کارها می­ بایست مطابق با توانمندی های افراد گزینش شده صورت پذیرد.

§ آموزش های لازم در خصوص فعالیت های بدنی و نحوه صحیح انجام برخی کارها مثل بلند کردن اشیاء سنگین، بیل زدن و .... برای پیشگیری از آسیب های احتمالی

§ گزینش نیروی عمرانی کارآمد:

1-  نیروی عمرانی باید دارای یکی از تخصص های لازم در پروژه های انتخابی باشند.

2-باید نیرویی فرهنگی- عمرانی و تأثیر گذار باشند (نه نیروی عمرانی صرف).

3-دارای روابط عمومی مناسب (تبلیغ چهره به چهره در حین کار).

4-گروه علمی-پژوهشی در عرصه عمرانی جهت بررسی مشکلات مهندسی منطقة هدف تشکیل گردد.

5-جذب و ثبت نام متناسب با حجم فعالیت های عمرانی باشد.

6-زمینه سازی جهت حضور دانشگاه های منطقه هدف در عرصه اردوهای جهادی.

§ گروه ­بندی نیروهای عمرانی: برای مدیریت بهتر نیروهای عمرانی پیشنهاد می­گردد که افراد به گروه ­های مختلف تقسیم بندی شده و هر گروه با توجه به تعداد شرکت کنندگان از 7 الی 8 نفر تشکیل گردد که از ملاحظات متوجه این گروه ها به موارد زیر اشاره می ­شود:

o       در انتخاب سرگروه­ ها پیشنهاد می ­شود که افرادی با سابقه استفاده شوند، همچنین افرادی انتخاب شوند که احتمال داده می ­شود برای اردوهای آتی قرار است مسئولیت بپذیرند و از این طریق نسبت به حرکت ­جهادی دغدغه­ مند شوند.

o       در بین گروه ­ها سعی برآن باشد که توازن از همه ابعاد برقرار شود. یعنی بصورتی باشد که در هرگروه حتی المقدور هم به توان اجرایی، تخصص عمرانی، سابقه جهادی و همچنین نیروی فرهنگی و حتی شاد بودن گروه توجه گردد، و افراد به نحوی در گروه ها تقسیم بندی شوند که از موارد فوق در هر گروه یک نفر حداقل حضور داشته باشد.

o       با گروه بندی اعضای عمرانی، مسئول عمرانی می­ تواند با توجیه کردن سرگروه­ ها و تقسیم کار بصورت روزانه روند کار عمرانی را به راحتی مدیریت نماید و با مشورت با سرگروه ها فعالیت های اجرایی را به بهترین نحو پیش برد.

§ اگر چند پروژه و با فاصله از هم قرار دارند، حتی المقدور برای هر یک از پروژه ها یک نفر نیروی متخصص مدنظر باشد تا از اشتباهات احتمالی حتی المقدور جلوگیری گردد.

§ تجهیز مورد نیاز پروژه ها: پیش و حین اردو مصالح به میزان لازم و در اختیار پروژه ها قرار گیرد و در محل مناسپ دپو شود و موارد ایمنی و محافظتی در خصوص کارگاه و مصالح مدنظر باشد.

§ استفاده از تجربیات جهادگران با سابقه گروه­ های جهادی.

§ توجیه اهالی منطقة هدف در رابطه با هدف اردوی جهادی و تبیین فرهنگ جهادی که این کار می­ تواند از طریق تیم شناسایی و یا پیش قراولی که زودتر به منطقه می­ روند مقدمه سازی شود و یا با توجیه کردن روحانی روستا و استفاده از ظرفیت ایشان و یا حتی بهره بردن از برنامه افتتاحیه که اهالی نیز در این مراسم شرکت می­ کنند صورت بپذیرد

o       حذف تصور و تفکر پیمانکاری در مردم و نمایش کار جهادی.

o       تفهیم این موضوع که حرکت ­های جهادی خداپسندانه بوده، و وابسته به ارگان خاصی نبوده و وظیفه­ ی اجرایی کردن مصوبات دولت و ... را نداشته و حقوق بگیر و ... نمی باشند.

o       این حرکت از طریق جمع آوری کمک های مردمی و رایزنی با مسئولین راه اندازی شده است.

o        جهادگران، واسطة حل مشکل هستند نه حلال مشکلات.

§ قبل از شروع پروژه نیاز است که برنامه زمان­ بندی و ریز فعالیت­ ها و مصالح و منابعی که در هریک از مراحل انجام پروژه به آن نیاز است، مشخص گردد و حتی المقدور به کمک نرم افزارها (همانند نرم افزار MS Project ) و شیوه های متداول مکتوب گردد و در حین انجام پروژه نیز این موارد کنترل گردد.

§ پیش بینی احتمال خطا و اشتباه و نیز عدم اطمینان کامل به تعهدات افراد حقیقی و حقوقی.

§  تشکیل بانک اطلاعات عمرانی از منطقة هدف شامل مراکز خرید، پیمانکارهای عمرانی، ابزار آلات و مصالح عمرانی

§ استفاده از مهندس ناظر دستگاه همکار و افراد متخصص در پروژه­ ها جهت مشاوره.

§  با توجه به این که پروژه برای کدام ارگان قرار است احداث شود و یا این که چه فرد یا افرادی قرار است از این پروژه بهره­ مند شوند، لازم است که بحث مالکیتی و یا وقفی بودن آن کاملا شفاف و مکتوب گردیده و به امضای افراد ذی نفع و مجری پروژه که گروه های جهادی می ­باشند، برسد.

§ پس از پایان مسافرت جهادی هم مواردی است که باید مدنظر قرار گیرد:

 o  مشخص کردن فردی از اهالی و یا مسئولین برای نظارت بر حسن اجرای پروژه در صورتی که در طول مسافرت جهادی به اتمام نرسیده باشد.

 o  تعیین تکلیف مصالح و ابزارآلات باقیمانده از پروژه پس از اتمام آن

 o  نوشتن گزارشی از فعالیت­ های عمرانی و بیان تجربیات، نقاط قوت و ضعف و مستند کردن فعالیت ­های صورت گرفته

اغلب پروژه های عمرانی نقشه ­ی اجرایی خاص خود را دارند که در تهیه این نقشه ها و همچنین نظارت بر حسن اجرای آن بایستی اهتمام لازم را داشت و گاها حتی نیاز است که در حین و پس از انجام برخی از مراحل ساخت ناظر مربوط با پروژه را مطلع و از جزییات اجرا درمطلع نمود.

§ کارشناس و ناظر فنی را می توان از جهاد کشاورزی و نظام مهندسی تامین کرد.

§ کمیته عمران - قرارگاه محرومیت زدایی سپاه وظیفه­ ی تهیه طرح و نظارت فنی بر اجرای پروژه های فنی و عمرانی را برعهده دارد.

§ استفاده از سازمان بسیج مهندسین جهت آموزش، نظارت، مشاوره و اجرای پروژه­ های عمرانی

§ تعامل با سازمان دهیاری ها و شهرداری ها جهت در اختیار گرفتن مهندس ناظر و شناسایی پروژه ها

§ کمک از کارشناسان عمران کمیته امداد امام خمینی (ره) برای پروژه های مرتبط با این سازمان

§  استفاده از کارشناس مرتبط با هر ارگانی که پروژه برای آن تعریف شده ­است.

یک سری ملاحظات می­ بایست مدنظر قرار بگیرد تا پروژه های عمرانی در مناطق روستایی سازگاری لازم را با این مناطق داشته باشند و همچنین اگر در منطقه ­ای که پروژه درحال انجام است، معماری و یا خصوصیت ویژه ای متداول ­باشد، حتی المقدور سعی بر آن باشد که پروژه ها نیز این موارد را مدنظر قرار دهند.

§ استفاده از نقشه­ های محلی و بومی، مصالح بومی و همچنین در نظر گرفتن بافت منطقه­ ای، سنت­ های قومی و مانند آن

§ استفاده از معماری متناسب با ساختمان­ های منطقه هدف و وضع اقتصادی و فرهنگی مردم

§ رعایت ملاحظات معماری ایرانی- اسلامی و استفاده از نمادهای مربوطه

برخی از ارگان ­ها و مراکزی که در امر جهادی و بصورت ویژه در بحث عمرانی می­توان از آن­ها کمک گرفت در زیر پیشنهاد گردیده است.

1. در سطح سپاه

 قرارگاه محرومیت زدایی سپاه های استانی

 سازمان بسیج مهندسین

 قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا

 تعامل با قرارگاه سازندگی قرب کوثر جهت تأمین مالی و غیر مالی پروژه ها

 تعامل با بسیج سازندگی استان جهت اخذ و تامین منابع پروژه های عمرانی

2. در سطح دستگاه های دولتی استان

 تعامل با معاونت عمرانی استانداری و فرمانداری

 سازمان دهیاری ها و شهرداری ها

 بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

 سازمان نوسازی مدارس استان

 اداره کل راه و ترابری استان

 دفتر فنی و عمران اداره کل اوقاف و امور خیریه استان

 دانشگاه علوم پزشکی وابسته به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی

  سازمان جهادکشاورزی استان

 اداره کل آب و فاضلاب و مدیر عامل توزیع برق استان

 تعامل با کمیته امداد برای انجام پروژه های مرتبط با افراد تحت تکفل کمیته

 سازمان بهزیستی

 سازمان تربیت بدنی

 جمعیت هلال احمر

 سازمان تبلیغات اسلامی استان

 بنیاد شهید و امور ایثارگران

 اهالی روستا

 شورای اسلامی روستاها

 نیروی فنی ماهر در حرفه های عمرانی اعم از بنا، نجار، برقکار، نقاش و ... موجود در روستا

 نیروی جوان جویای کار در سطح روستا