در توسعه پایدار و توانمندسازی مناطق محروم کشور، باز­تعریف زیرساخت­های توسعه روستایی و توسعه اشتغال و کارآفرینی مولد در این مناطق، از اساسی­ ترین اقدامات ممکن به نظر می­رسد. تغییر رویکردها در مناطق محروم و الگوسازی کسب وکارهای موفق اتفاق نخواهد افتاد مگر توسط مجموعه ای ازجنس مردم و با روحیه جهادی.

ورود تشکلهای جهادی، سمنها و موسسات اجتماعی، به عنوان مجموعه­هایی خودجوش، داوطلب و مردم نهاد، به عرصه اشتغالزایی و توسعه کارآفرینی روستایی (متناسب با مقتضیات حاکم بر مناطق هدف) ضرورتی اجتناب­ ناپذیر به نظر می­رسد؛ که بحمدلله در سال­های اخیر، این مهم به صورت گفتمانی فراگیر در عرصه حرکتهای جهادی مطرح شده و مسیری رو به تعالی و تکامل را پیموده­است. مسیری که گذار از خدمت محوری به تولید محوری را به عنوان یکی از محورهای راهبردی حرکتهای جهادی تخصصی تعریف می­نماید.

درصورتی که گروههای جهادی بتوانند در طی حضور خود در مناطق محروم، منابع مورد نیاز جهت ایجاد و توسعه کسب و کار را که در بین ادارات و سازمانهای مسئول متفرق است، تجمیع کرده و همچنین ایجاد کسب و کار را برای روستائیان تسهیل نمایند می توان ابراز داشت که گروه جهادی توانسته است به اهداف خود در عرصه جهاد اشتغالزایی دست یابد.

هدف اصلی در جهاد اشتغالزایی روستایی که توسط گروههای جهادی باید دنبال شود را می توان چنین بیان نمود: «ایجاد و یا توسعه اشتغال مولد و پایدار در راستای استفاده حداکثری از منابع موجود در مناطق محروم کشور با هدف بالابردن سطح تولید ملی و نرخ اشتغال » با توجه به این در ادامه فرایندی را که گروه های جهادی باید در جهاد کارآفرینی طی نمایند به طور خلاصه شرح داده شده است.

قبل از هر اقدامی لازم است تا اطلاعات لازم، از محیط جمع آوری گردد، تا با استفاده از آن، انتخاب پروژه مناسب مقدور شود. در همین خصوص گام نخست در جهت ایجاد اشتغال در مناطق روستایی، شناسایی اقتصادی منطقه هدف و سپس نیازسنجی و انتخاب پروژه می باشد.

در پایش منطقه لازم است تا تیم اشتغال زایی درخصوص موضوعات اجتماعی، انسانی و جمعیتی مانند میزان مهاجرت، سطح سواد ، میزان مشارکت اجتماعی و آداب و رسوم و همچنین موضوعاتی چون مزیت ها و محدودیت های محیطی و زیرساختی مانند کیفیت آب وخاک ، راه های ارتباطی، میزان بارندگی سالیانه اطلاعات لازم را جمع آوری نمایند. موارد کلی که لازم است در شناسایی منطقه مورد توجه قرار گیرد به شرح زیر می باشد:

1. قبل از ورود به منطقه، اطلاعاتی که در سایت های ادارات اعم از جهاد کشاورزی، صنعت معدن تجارت، کمیته امداد و... ، وبلاگ های شخصی و مراکز اطلاع رسانی مانند سازمان هواشناسی و...، در خصوص منطقه وجود دارد، جمع آوری گردد.

 2. شرایط اقلیمی و آب وهوایی (بیشینه و کمینه دما در هر فصل، تعداد روزهای یخبندان در سال، میزان بارندگی سالانه و ماهانه و...)،که از سایت سازمان هواشناسی قابل تامین است، جمع آوری شود.

 3. تعین نوع آب وخاک از نظر بافت واملاح وتعین شوری و ph آب وخاک از طریق مشورت با کارشناسان جهاد کشاورزی، و یا انجام آزمایش آب و خاک توسط دانشجویان کشاورزی

 4. شناسایی فلور گیاهی (شناسایی تمامی گیاهان خودرو و کشت شده در منطقه) از طریق مشورت با کارشناسان جهاد کشاورزی و اساتید دانشگاهی

5. شناسایی نوع و مقدار محصولات رایج کشاورزی و باغبانی منطقه به تفکیک (دیم / آبی)

6. نحوه خرید اقلام مورد نیاز کشاورزی از طریق مصاحبه با کشاورزان ( دولتی با یارانه، آزاد، تعاونی و ...)

7. بدست آوردن زمانبندی کاشت، داشت و برداشت محصولات منطقه در طی سال

 8. چگونگی عرضه محصولات (میزان قیمت ، بازار فروش و... )

 9. نحوه نگهداری محصولات مازاد بر نیاز (وجود سردخانه و... )

 10. بررسی نحوه فرآوری محصولات کشاورزی از طریق مصاحبه با کارآفرینان منطقه و مسئولین ادارات

 11. نوع و تعداد تجهیزات مورد نیاز فعالیت های کشاورزی منطقه ( تراکتور ، کمباین و ... )

 12. شناسایی کلیه صنایع دستی و مواد اولیه آن، بازار فروش، نحوه عرضه به بازار، تمایلات و روحیه افراد در ساخت این اقلام، طرحهای بومی ومدرن در ساخت این اقلام و همچنین بدست آوردن لیست صنایع وتولیدات دستی ای که از رونق افتاده ویا کمتر صورت میگیرند. ( از طریق مصاحبه با کارآفرینان صنایع دستی و کارشناسان سازمان صنایع دستی)

13. و ... . 

بعد از شناسایی منطقه، باید امکان اجرای پروژه های پیشنهادی سنجیده شده و نیازهای هر کدام با توجه به ابعاد فنی ، بازاریابی، مالی و ... برآورد شود. در نیاز سنجی و امکان سنجی انجام پروژه اشتغال زایی در مناطق، موارد زیر باید مدنظر قرار گیرد:

1. امکان سنجی تولید انواع محصولات کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه از طریق مصاحبه با کارآرفرینان منطقه و کارشناسان ادارات ذی ربط

2. بررسی امکان حضور جهادگران در فعالیت های کشاورزی در زمان حضور در منطقه

3. تعیین نوع آموزش مورد نیاز جهادگران جهت مشارکت در فعالیت های کشاورزی

4. استخراج مشکلات کسب و کارها از طریق صحبت با جهاد منطقه و بسیج مهندسین

5. میزان استقبال اهالی از انجام هریک از پروژه ها

6. میزان تعامل و همکاری هر یک از ادارات ذی ربط شهرستان

7. و... .

توجه به این نکته لازم است که، تکمیل پرسشنامه در مطالعات روستایی عملی اشتباه است. تکمیل پرسشنامه و کاغذبازی های این چنینی بارزترین نمود اقدامات دولتی است و با این کار،گروهها به عنوان نماینده دولت در روستا شناخته می شوند که آسیب های خاص خود را دارد.

در طی پایش منطقه و مصاحبه با صاحب نظران و کارآفرینان طرح های مختلفی به ذهن می رسد، که این طرح ها در این مرحله باید به طور دقیق مورد مطالعه قرار گیرد و پارامترهای فنی، مالی و بازاریابی آن مشخص گردد. مجموعه ی این مطالعات در طرح کسب و کار منعکس می گردد و می تواند جهت تامین مالی و انگیزش حامیان و مشارکت کنندگان مورد استفاده قرار گیرد. باید دقت شود که هرچه انتخاب پروژه دقیق تر صورت گیرد و نتایج بهتری در ابعاد فنی، بازاریابی و بخصوص در بعد مالی طرح ارائه گردد، احتمال حمایت از آن افزایش خواهد یافت.

پس از طی مراحل ذکرشده، لازم است تا گروه جهادی، در طی جلسات کارشناسی، کسب و کار بهینه را انتخاب نماید. جهت انتخاب کسب و کار باید به منابع و قابلیت های موجود در گروه جهادی و منطقه هدف توجه نمود.

کوتاه ترین و عملی ترین راه نیازسنجی و انتخاب پروژه، شناسایی نمونه های موفق اشتغال زایی در منطقه و میزان کشش بازار آنها است. مجریان این طرح ها می توانند تجربیات خوبی را جهت اجرا ارائه دهند، زیرا آنها در گذشته، از شروع کسب و کار خود، به طور عملی با شرایط تولید، بازار، مشکلات و فرصت های آن آشنا شده اند.

روش دیگر جهت انتخاب پروژه اشتغال زایی اخذ طرح ها و برنامه های پیشنهادی از سازمان های محلی، اعم از جهاد کشاورزی، کمیته امداد و فرمانداری و اجرای آن توسط گروه جهادی می باشد. در انتخاب این روش باید به این نکته توجه کرد که در بعضی مناطق، انجام پروژه های دولتی توسط گروه جهادی باعث دید نامناسب به گروه جهادی می گردد و عملا گروه وجه ی مردمی خود را از دست می دهد. در این شرایط لازم است تا گروه با حساسیت بیشتری این روش را انتخاب نموده و قبل و حین اقدامات خود، در همراه نمودن اهالی و تبیین وجه و هویت گروه سعی دوچندان داشته باشد.

پس از استخراج لیست پروژه های قابل اجرا در منطقه، برای انتخاب پروژه، باید تحلیل شود که کدام یک از لحاظ اقتصادی دارای سود آوری بیشتری می باشد و همچنین کدام یک با فرهنگ مردم منطقه همخوانی دارد؛ به عنوان مثال مرغداری در بعضی از مناطق فعالیتی مخصوص بانوان می باشد و مردان از اشتغال به آن امتناع می ورزند.

توجه شود که تا وقتی طرح مشخصی برای ترویج و یا ایجاد کسب و کار وجود ندارد از تبلیغات در بین اهالی پرهیز شود؛ زیرا اعلام این موضوع به صورت رسمی باعث ایجاد توقع می گردد و درصورت بروز هرگونه مشکل و عدم انجام فعالیت اشتغال زایی و یا تاخیز آن باعث ایجاد بدبینی و بی اعتمادی در بین اهالی می گردد.

برای انتخاب پروژه باید به توان گروه،اعم از نیروی انسانی، منابع مالی اختصاص یافته، میزان ارتباطات با نهادهای دولتی، خیرین و سرمایه گذاران،  قدرت حضور تداومی در منطقه و... نیز توجه کرد.

انتخاب راهبردهای ایفای نقش گروه های جهادی، در زمینه جهاد کارآفرینی به عوامل مختلفی، از جمله توان گروه در بعد مالی و انسانی و همچنین کشش و نیاز منطقه، بستگی دارد. لازم است گروه های جهادی با توجه به این موارد به انتخاب راهبرد متناسب با وضعیت خود و منطقه اقدام نمایند تا از حداکثر توان گروه استفاده گردد و همچنین از شروع پروژه های بزرگ و ناتمام ماندن آن جلوگیری گردد. در اجرای پروژه های اشتغال زایی در مناطق روستایی، راهبرد های قابل اتخاذ توسط گروه های جهادی، به شرح زیر می باشد.

در این راهبرد گروه جهادی با استفاده از ظرفیت های موجود و بالقوه تلاش می کند تا کسب و کاری را ایجاد نماید. با اتخاذ این راهبرد، گروه جهادی خود را موظف می نماید تا کلیه فرایندهای تولید و فروش را تحت پوشش قرار دهد. به‍عبارتی گروه جهادی باید مراحل خرید مواداولیه ، خرید تجهیزات، آموزش مهارت و حرفه، فرایند تولید محصول و بازاریابی و نظارت بر پایداری کسب و کار را انجام دهد.

به طور خلاصه سرفصل های اقدامات لازم جهت ایجاد کسب و کار پس از مرحله مطالعات و شناسایی و انتخاب کسب و کار مناسب، به شرح زیر می باشد:

1. راه اندازی کسب و کار

·        ترویج و بستر سازی

پس از پایان مطالعات و انتخاب کسب و کار بهینه لازم است تا بسترسازی جهت اجرایی شدن کسب و کار، در منطقه آغاز گردد. در این مرحله در طی ارتباط با اهالی و بزرگان و افراد مستعد، کسب و کار پیشنهادی معرفی و انگیزه لازم در این افراد ایجاد می گردد. از جمله راهکارها در این بخش، می توان به برگزاری بازدید از کسب و کارهای موفق و یا دعوت از کارآفرینان موفق جهت حضور در روستا اشاره نمود.

·        تشکیل تیم بومی و ثبت تعاونی

در این مرحله لازم است تا ضمن تشکیل دادن تیم از افراد مستعد و با انگیزه، تلاش شود تا در اسرع وقت ساختار قانونی و حقوقی متناسب با آنها را فراهم و ثبت شود. ثبت ساختار "تعاونی تولید"( شرکتی است که بر اساس قانون بخش تعاونی جهت فعالیت در امور مربوط به کشاورزی،‌ دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت،‌ معدن، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر آن تشکیل و ثبت می شود.) و یا "تعاونی تامین نیاز تولید کنندگان" (شرکتی است که با عضویت واحدهای تولیدی به منظور تامین و توزیع انواع نیازهای مشترک آنان تشکیل و ثبت می شود ) پیشنهاد می شود.

·        اخذ مجوزهای لازم (به عنوان مثال مجوزهای لازم از جهادکشاورزی، دامپزشکی و...)

·        برگزاری دوره های آموزشی مورد نیاز

·        تامین مالی طرح (در این خصوص در ادامه توضیحات لازم ارائه شده است)

·        تامین تجهیزات و لوازم مورد نیاز

·        راه اندازی کسب و کار

2. نظارت و توسعه

·        نظارت و توسعه کسب و کار

پس از راه اندازی کسب و کار، لازم است تا گروه نظارت کافی بر کسب و کار داشته باشد و مشکلات احتمالی آن را برطرف نماید و مسیر را جهت توسعه ی کسب و کار هموار نماید.

·        شبکه سازی

گروه در طی فرایند ایجاد کسب و کار، با افراد ، سازمانها و صاحب نظرانی ارتباط گرفته است که حضور و مشارکت آنها جهت پایداری و توسعه کسب و کار لازم و ضروری است. لازم است تا در پایان فعالیت، خود این افراد ، به کسب و کار ایجاد شده متصل شوند. از جمله ارتباطات صورت گرفته می توان به بازار فروش، بازارتامین مواد اولیه، و ... اشاره نمود.

گاهی ضرورت و یا امکان ایجاد کسب وکار، توسط گروه های جهادی وجود ندارد، در این مواقع می توان از راهبرد ترویج و آموزش استفاده نمود. در این راهبرد گروه جهادی سعی می کند در طی فعالیت های ترویجی اعم از پخش فیلم ، بازدید و یا برگزاری جلسات و دور ه های آموزشی و...، در برطرف نمودن یکی از مشکلات روستا گام برداشته و یا فرهنگ جدیدی ایجاد نماید.

از جمله اقدامات و پروژه های قابل اجرا می توان به موارد زیر اشاره نمود:

·        ترویج ایجاد تعاونی اعتبار روستایی که از طریق معاونت زنان استانداری و یا جهاد کشاورزی قابل پیگیری است. هدف از تشکیل واحدهای اعتباری جلب سپرده های روستائیان عضو به منظور تأمین نیاز اعتباری سپرده گذاران، مجریان طرح های سود آور، رفع حوایج ضروری روستائیان، توسعه فعالیتهای مالی روستائی است.

·        ترویج کار جمعی و فرهنگ کار وتعاون

·        معرفی قوانین و فرایند های قانونی مرتبط با روستائیان

·        معرفی فرصت های سرمایه گذاری در روستا

·         معرفی کارآفرینان و افراد موفق بومی

·        ترویج فرصتهای کسب و کار در مناطق روستایی

·        ارائه آموزش هایی جهت افزایش بهره وری کسب و کارهای موجود در منطقه

·        ترویج کشت محصولات با نیازهای آبی پایین در منطقه و آبیاری تحت فشار

·        برگزاری دوره آموزشی مقابله با بیماریهای گیاهان و دام

·        اعزام دامپزشک به منطقه برای مشاوره و آموزش

·        ترویج تشکیل شرکت های سهامی زراعی

·        برگزاری دوره آموزش کارآفرینی به روستاییان با توجه به شرایط محیطی و نیازهای مخاطبین

·        و... .

در ارائه آموزش ها باید به این نکته توجه نمود که الزاما پیش زمینه و کشش لازم در منطقه وجود داشته باشد و گروه جهادی نیز از توانایی لازم جهت ارائه آموزش ها برخوردار باشد.

 بعضی اوقات مشاهده می شود که در مناطق محروم، زمینه فعالیت تولیدی تاحدی فراهم می باشد و اهالی منطقه نیز از دانش و انگیزه لازم جهت بهره برداری از فرصت موجود برخوردارند، اما با این حال به دلیل وجود مشکلات علمی ، اجتماعی ، مالی و بازاریابی و... اهالی منطقه نمی توانند آنچنان که باید از فرصت های موجود بهره لازم را ببرند. در این مواقع گروه جهادی می تواند با صرف هزینه و انرژی پایین، در عین هوشیاری، به این موضوع ورود پیدا کرده و با طرح مسئله به صورت علمی و مشاوره گرفتن از اساتید ، صاحب نظران وکارشناسان و کارآفرینان خلاق مشکل را برطرف نماید. از جمله فعالیت های قابل انجام در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

·      کاهش هزینه خوراک، بخصوص در فصل های پاییز و زمستان(بهترین راه حل نیز ذخیره (یا سیلو) کردن انواع علوفه در فصل بهار و تابستان و مصرف آن در فصول دیگر است.)

·        پشتیبانی بازار و رفع مشکل بازاریابی محصولات

·        حل مشکلات آبیاری کسب و کارهای کشاورزی

·        و... .

در انتخاب پروژه و راهبرد باید به منابع موجود در گروه جهادی توجه شود. در جدول زیر هر یک از راهبردها و سطح نیاز هر کدام به عوامل مختلف بیان شده است.

پس از پایان مطالعات و انتخاب کسب و کار بهینه لازم است تا بسترسازی جهت اجرایی شدن کسب و کار در منطقه آغاز گردد. در این مرحله گروه با تشکیل جلسات ترویجی در روستا و برقراری ارتباط چهره به چهره سعی در ترویج کسب وکار پیشنهادی در منطقه خواهد داشت.

یکی از مشکلات عمده در بحث اشتغال و کارآفرینی جذب مشارکت اهالی و تثبیت آن در طول زمان می باشد. تجربیاتی که در این زمینه وجود دارد نشان می دهد که در پروژه هایی که بخشی از فعالیت به اهالی واگذار گردیده است و فعالیت جهادگران منوط به انجام بخشی از آن توسط اهالی شده، در بلند مدت موفق تر بوده اند. زیرا اگر اهالی منطقه مشارکت فعالی در راه اندازی داشته باشند پس شروع کسب و کار، پیگیری بیشتری از خود نشان خواهند داد. برخی نکات قابل توجه در این بخش به شرح زیر است:

·        جذب افرادی با  انگیزه و پشتکار بالا

·        تبلیغات گسترده در روستاهای مختلف و انتخاب روستایی با مشارکت و کشش بیشتر

·        ترویج یک ایده و یا موضوع مشخص در بین روستائیان و عدم بیان مطالب دارای ابهام

·        استفاده از نظرات افراد شاخص در روستا و کارآفرینان و کسانی که توانایی شبکه سازی در روستا را دارند، در مرحله شناسایی 

·        و... .

دراجرای پروژه های اشتغال زایی در مناطق، تامین مالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تامین مالی در پروژه ها به دو بخش زیر قابل تقسیم است:

·        هزینه های جاری تیم اشتغالزایی اعم از هزینه های سفر، ارتباطات و...

·        هزینه های اجرای پروژه اعم از تامین مالی کسب و کار، هزینه آموزش و...

به طور کلی به چهار طریق می توان سرمایه مورد نیاز طرح های پروژه های اشتغال زایی را تامین کرد:

1.  سرمایه گذاری منابع خصوصی تأمین مالی

2. سرمایه گذاری ازطریق بدهی (وام‏های کوتاه و بلند مدت ، اوراق قرضه، کمک های دولتی)

3. تأمین مالی از طریق سرمایه گذاری روستائیان

4. هبه و یا قرض الحسنه از محل خیرین

با توجه به نوع طرح و مبلغ مورد نیاز می توان یکی از روش های فوق ویا ترکیبی از آنها را برای سرمایه گذاری در نظر گرفت. این نکته لازم توجه است که درصورت عدم تامین مالی مناسب باید از انتخاب طرح های سرمایه بر خودداری گردد. 

مبادی جذب تسهیلات اشتغال زایی به شرح زیر است:

 1.  استانداری (دفتر مناطق محروم)

 ۲. صندوق مهر امام رضا

 3. بانک کشاورزی

 4. سازمان فنی و حرفه ای

جهت پیشبرد طرح اشتغال زایی، لازم است تا منابع مالی آن تامین گردد. در این بخش این منابع عموما صرف هزینه ایاب و ذهاب جهت سفرهای تداومی، مستند سازی، برگزاری بازدید و هزینه های جاری می گردد. برای این منظور مبادی زیر جهت تامین مالی به نظر می رسد:

·        هزینه نفر روز بسیج سازندگی

·        تعامل با ادارات شهرستان جهت پوشش دادن هزینه ها

·        جذب از محل خیرین

·        و... .

پس از راه اندازی کسب و کار، لازم است تا گروه نظارت کافی بر کسب و کار داشته باشد و مشکلات احتمالی آن را برطرف نماید و مسیر را جهت توسعه ی کسب و کار فراهم آورد. پیگیری و تداوم ارتباط با منطقه را می توان عامل ثبات و پایداری خروجی های به دست آمده در آینده دانست. برای پیگیری فعالیت ها دو راه متفاوت وجود دارد.

 در مدل اول گروه جهادی در طی سفرهای نوبه ای در بازه های زمانی پس از اردو لازم است تا به پیگیری فعالیت ها بپردازد . فاصله این سفر ها ی تداومی از یک هفته تا دوماه متغیر است.

 در مدل بعدی می توان از نیروهای بومی جهت پشتیبانی و پیگیری امور استفاده نمود. برای این کار می توان از گروه های جهادی منطقه ، فارغ تحصیلان بومی منطقه و کارشناسان ادارات دولتی استفاده نمود.

حضور گروه جهادی در روستا مایه دلگرمی اهالی روستا و خصوصا افرادی است که مشغول آموزش و یا  فعالیت در کارگاه تولیدی می باشند. لازم است تا اعضای تیم اشتغال زایی، برنامه ریزی های لازم را در این خصوص داشته باشند تا ضمن حضور در روستا و رفع مشکلات احتمالی، زمینه ساز دمیده شدن روح تازه در کالبد اهالی روستا و اعضای کارگاه تولیدی برای تحمل مشکلات و ادامه مسیر گردند.

تحلیل مشکلات و نیز ارائه راه حل لزوما توسط اعضای گروه جهادی صورت نمی‏ گیرد. گروه ها به عنوان حلقه وصلی بین اهالی، مسئولین و جامعه علمی و تخصصی کشور هستند، که پس از حضور مستمر در منطقه و بررسی مشکلات مردم از نزدیک، با کمک سایر نهاد ها و متخصصین امر به دنبال راه حل مناسب می‌گردند. گروه های جهادی باید از تمامی ظرفیت های موجود در ادارات دولتی از جمله کارشناسان، صاحب نظران و افراد با تجربه استفاده نموده و همچنین از نتایج مطالعات موجود در ادارات و سازمانهای دولتی که با صرف هزینه بیت المال انجام شده اند، بهره مند شوند و از هر گونه موازی کاری و صرف نمودن هزینه ی دوباره خودداری کنند. به گروه های کم تجربه در عرصه جهاد اشتغال زایی، توصیه می گردد در ابتدای ورود به این عرصه، از طرح های مصوب و مورد توجه ادارات محلی استفاده کنند.

جهت اجرای پروژه های اشتغال زایی نیاز است تا تیم اشتغال زایی به تخصص های فنی مسلط شود. این تخصص ها به طرق زیر توسط گروههای جهادی بدست آمده است:

·         استفاده از دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه

·         استفاده از نظرات کارشناسان اداراتی چون جهاد کشاورزی و صنایع دستی و ... که به نوعی متصدی امور هستند.

·         استفاده از تجربیات کارآفرینان و صنعتگران موفق

·         و... .

بستر لازم جهت اجرای یک پروژه جهاد اشتغال زایی در مناطق محروم، اعتماد سازی توسط گروه جهادی، در بین اهالی منطقه و مسئولان می باشد. ایجاد ارتباطات مناسب و سازنده می تواند در پیشبرد بیش از پیش پروژه تاثیر گذار باشد. در این زمینه لازم است با ادارات ذی ربط هماهنگی و ارتباط سازنده برقرار شود؛ ادارات پیشنهادی جهت ارتباط به شرح زیر می باشد:

·           سازمان فنی حرفه ای

·           استانداری (دفتر مناطق محروم)

·           صندوق مهر امام رضا

·           بسیج سازندگی

·           جهاد کشاورزی

·           اداره صنعت معدن تجارت

·           کمیته امداد

·           فرمانداری و ادارات مستقر در مرکز بخش

·           و... .